- Γιατί
το έκανα;
Βρήκα στην οικογενειακή βιβλιοθήκη μία έκδοση με το πρωτότυπο
κείμενο και μου κέντρισε το ενδιαφέρον, αν και γνώριζα από πολύ παλιά την
ύπαρξη και του συγκεκριμένου έργου του Ροΐδη και του βιβλίου που υπήρχε στη
βιβλιοθήκη μας. Μάλιστα ανά καιρούς έχω δει διάφορες εκδόσεις του έργου αυτού,
αλλά την πρώτη φορά που επιχείρησα να το διαβάσω, απέτυχα παταγωδώς. Και δεν
μπορούσα να καταλάβω την καθαρεύουσα, αφού ήμουν τότε σε εφηβική ηλικία, και
γιατί η δομή του έργου με μπέρδεψε.
Ειδικά η γλώσσα του Ροΐδη είναι καθαρεύουσα που τσακίζει κόκκαλα ή αλλιώς είναι ιδιαιτέρως δύσκολη, γιατί ο ίδιος ήταν πολύ μορφωμένος,
κάτι που δε φείδεται να δείξει, κι έτσι χρησιμοποιεί όλες τις δυνατότητές του,
και για να εμπλουτίσει το έργο του και για να αποδείξει τις γνώσεις του.
Επιπλέον, το συγκεκριμένο έργο, που ο ίδιος ο Ροΐδης χαρακτήρισε «μεσαιωνική
μελέτη», αποτελείται από μία ιστορική μελέτη με παραπομπές, ώστε να πειστεί ο
αναγνώστης για την ακρίβεια των στοιχείων που παρατίθενται και για την αλήθεια
των γεγονότων που περιγράφονται, αλλά στη συνέχεια μετάπλασε όσο το δυνατόν
περισσότερο από το υλικό που αποθησαύρισε από τις βιβλιοθήκες μεγάλων
ευρωπαϊκών πόλεων, σε ιστορικό μυθιστόρημα, ώστε να το καταστήσει πιο προσιτό
στο ευρύ κοινό, όπως λέει και ο ίδιος.
Με λίγα λόγια, το πρωτότυπο κείμενο διαβάζεται δύσκολα χωρίς
βοήθεια και ακόμα πιο δύσκολα γίνεται κατανοητό. Ο μέσος αναγνώστης θα
χρειαστεί λεξικά και της ελληνικής και άλλων γλωσσών, της λατινικής, της
ιταλικής και της γαλλικής τουλάχιστον, αλλά και εγκυκλοπαίδειες, για να κάνει
διασταύρωση στοιχείων, ώστε να είναι σίγουρη –ος (με αλβαφητική σειρά, πρώτα –η
και μετά –ος) ότι καταλαβαίνει σωστά. Βέβαια, σήμερα, εν έτει 2020, θα μπορούσε
κάποιος να πει ότι είναι εύκολο με το Google translate και το Wikipedia, να κάνει η/ο καθένας μόνη –ος την
ανάγνωση του πρωτοτύπου. Κι όμως, δεν είναι τόσο απλό, γιατί και τα δύο αυτά
ηλεκτρονικά εργαλεία απαιτούν γνώσεις των αντικειμένων, των γλωσσών, της
ιστορικής περιόδου, των προθέσεων και διαθέσεων του συγγραφέα και... άστα να
πάνε. Επιπλέον, στο Wikipedia μπορεί κάθε άνθρωπος να γράψει ό,τι θέλει, οπότε, αν δεν
είσαι ενήμερος και δεν έχεις κριτική ικανότητα, θα παραπλανηθεί και δε θα
καταλάβει σωστά. Οπότε... προσφέρω αφιλοκερδώς τη βοήθειά μου και δίνω την
ευκαιρία (σε εκείνη –ον που τη θέλει) να διαβάσει την Πάπισσα Ιωάννα στα νέα
ελληνικά με αποσπασματικό σχολιασμό, όπου ίσως χρειάζεται για να γίνει καλύτερα
κατανοητό το κείμενο.
Το σίγουρο είναι ότι το συγκεκριμένο έργο του Ροΐδη είναι
εξαιρετικό ως ανάγνωσμα, με σκοπό την ευχαρίστηση που απορρέει από την
εκπληκτική χρήση της ελληνικής γλώσσας σε διαχρονικό επίπεδο (βυζαντινά, λόγια
αλλά και λέξεις και εκφράσεις από την αρχαιότητα και δημώδη, δηλαδή λαϊκά).
Επιπλέον, όμως, προσφέρει γνώσεις, πολλές γνώσεις, και για τον ευρωπαϊκό
Μεσαίωνα και για τη Βυζαντινή περίοδο, σε επίπεδο θρησκευτικής λατρείας και
κοσμικής εξουσίας. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να καταλάβουμε εν μέρει τις
βάσεις του ευρωπαϊκού πολιτισμού και τις διαφορές του από τον ελληνικό και να
απομυθοποιήσουμε τη λέξη «ευρωπαϊκός». (Θα προτιμήσω να αποσιωπήσω τις
προσωπικές αρνητικές απόψεις μου. Ο κάθε άνθρωπος ας κρίνει και ας αποφασίσει
για τον εαυτό της/του (πάντα με αλφαβητική σειρά).)
Πάντως, οφείλω να παραδεχτώ και να ομολογήσω ότι η απόδοση
στα νέα ελληνικά φέρει τη σφραγίδα όποιου την επιχειρεί. Τόσο η προσωπική
αντίληψη, κατανόηση και ερμηνεία του πρωτότυπου κειμένου, όσο και η απόδοσή
του, γίνονται μέσα από το πρίσμα των ατομικών βιωμάτων, εμπειριών, γνώσεων και
απόψεων του καθενός. Οπότε αλλιώς το βλέπει και το αποδίδει ο ένας, αλλιώς ο
άλλος, και σ’ αυτό προσμετράται αν είναι άνδρας ή γυναίκα, η ηλικία και άλλοι
παράγοντες. Επομένως, θα σας παρουσιάσω την προσωπική μου, ατομική, αντίληψη.
Όποιος δεν ικανοποιηθεί, μπορεί να ανατρέξει στο πρωτότυπο, το οποίο είναι
ανοιχτό για όλους διαδικτιακά, ή σε άλλη απόδοση στα νέα ελληνικά.
Αναφορικά με τις πρακτικές λεπτομέρειες, στίξη, ορθογραφία,
τοποθέτηση των λέξεων στην πρόταση, ο στόχος ήταν να γίνουν σεβαστές οι
επιλογές του συγγραφέα, ακόμα κι αν καθιστούν το κείμενο ελαφρώς έως πολύ
δύσκολο. Έγιναν μικρές μόνο αλλαγές, όπου κρίθηκε απαραίτητο, για καλύτερη
απόδοση στα νέα ελληνικά και καλύτερη κατανόηση του κειμένου. Όσα υπάρχουν μέσα
σε [...], αποτελούν προσθήκες ή/και αποδόσεις, για τις οποίες αναλαμβάνω την
ευθύνη. Επίσης, αυτά τα εισαγωγικά ‘’...’’ υποδεικνύουν ότι διατηρήθηκε η λέξη
ή έκφραση του πρωτότυπου κειμένου, όπως και η ένδειξη [sic]. Κάθε άλλο σημείο διατηρήθηκε, όπως
ήταν στο πρωτότυπο. Γιατί, σε κάθε περίπτωση, καλύτερα είναι να διατηρούνται οι
επιλογές του συγγραφέα κατά την άποψή μου, ακόμα και η σειρά των λέξεων στις προτάσεις, γιατί δικό
του έργο είναι, εκείνος αποφάσισε και εκείνος μπορεί να έκρυψε μηνύματα στο
κείμενό του ή να έπαιξε με τις λέξεις, με σκοπό να δημιουργήσει αγωνία στον
αναγνώστη ή/και να τον διασκεδάσει. Γι’ αυτό ας γίνει κάθε αναγνώστης ένας
βιβλιονομικός επιθεωρητής/ντετέκτιβ, αναζητώντας την απόλυτη αλήθεια ή ένα μέρος της αλήθειας ή
αυτό που ο καθένας θεωρεί ως αλήθεια.
Ευχαριστώ για το χρόνο σας, αν μου αφιερώσατε. Κι αν όχι,
επιλογή σας είναι και είναι απόλυτα σεβαστή.
Καλή
ανάγνωση και Καλή
διασκέδαση και Καλή
κριτική σκέψη
